In 2000 publiceerde het Historisch Nieuwsblad een artikel over de Vinex-wijk Amsterdam-IJburg. Het was twee jaar voor de oplevering ervan en het stuk bevatte een duistere voorspelling: Amsterdam-IJburg zou een Titanic onder de Vinex-wijken zijn. Er waren immers tal van overeenkomsten met de notoire probleemwijk Harlem, New York. Harlem was, net als IJburg, in de markt gezet als koopwijk voor de rijken. Maar door een slechte ontsluiting, de ligging ver van het centrum, vele pechmomenten, was de wijk afgegleden van koopwijk voor de blanke midden- en bovenklasse naar een beruchte probleemwijk, met criminaliteit en fysiek verval. De blanken wilden er niet meer wonen en deden massaal tegen dumpprijzen hun koophuizen van de hand.
Bij de ontwikkeling van Amsterdam-IJburg, de grootste en tevens duurste Vinex-wijk van Nederland, waren de ambities torenhoog. Wie de brochures van toen bekijkt, ziet parken met vlinders, vogels, zon, prachtig groen, waar kinderen spelen, ouders lanterfanten. Hoe anders is de werkelijkheid. Er waait meestentijds een straffe noordoostenwind in de parken, het gras oogt er dor, bomen willen er niet groeien en in de lente willen krokussen niet ontspruiten.
De wijk kon nooit mislukken, want daarvoor was het aantal koophuizen te hoog, zo werd je door professionals verzekerd, wanneer je je zorgen deelde over de spanningen in de Wijk zonder Scheidslijnen IJburg, waarbij ‘mensen van allerlei pluimage’ met kopers in blokken waren gemengd.
Inmiddels is het 18 jaar later. Het is waar, Amsterdam-IJburg heeft veel met Harlem gemeen. De IJ-tram valt geregeld uit en deze is de enige verbinding met de stad, die ver weg voelt. De Piet Hein-tunnel is de bottleneck, en zal dat waarschijnlijk blijven. Het wordt er met de bewoners van de nieuwe eilanden, Centrum- en Strandeiland, niet beter op. Ook Amsterdam-IJburg kende, net als Harlem, vele pechmomenten. Mensen wilden de dure huizen er indertijd niet kopen en op de uitvoering van de wijk werd bezuinigd, wat de kwaliteit ervan niet ten goede kwam. De financiële crisis van 2008 was fnuikend voor de huizenprijzen en in de koophuizen kwamen nieuwe groepen te wonen.
De wijk vierde onlangs zijn 15-jarig bestaan. Velen van mijn buren zijn al verhuisd. Recent verliet de bekende jazzmuzikant Candy Dulfer de wijk. Als ik over het Haveneiland wandel, voel ik me de kikker in ‘An Inconvenient Truth’, de doemfilm van Al Gore. Je kijkt om je heen en denkt: dit is steeds meer een ander type wijk dan die ons indertijd werd voorgeschoteld. In mijn straat doet de Surinaamse kapper goede zaken. De nering trekt veel Surinamers, Antillianen. Verderop is de tijdelijke gebedsruimte, de Marokkaanse moskee El Fourkane. Op de hoeken van de straten staan jonge mannen met baarden in witte jurken, die met elkaar in gesprek zijn.
Verderop in de straat, naast de (radicale) moskee is het tijdelijke onderkomen van voornamelijk Syrische statushouders in alle haast geplaatst. Immers de tsunami van mensen uit het midden-oosten, die in 2015 het Europese vasteland bereikte, moest worden gehuisvest. Een inmiddels commercieel oninteressante bouwlocatie op het Haveneiland werd door de gemeente voor dit doel aangewezen. Het werd een gloednieuw containergebouw met tientallen ramen, door voornamelijk koophuizen omringd.
Er zitten nog steeds wel enkele ondernemers voor mijn bevolkingsgroep op het eiland. Maar hoe lang? Er wordt nog samengeleefd. Tot het punt waarbij er geen weg terug is. En je als autochtoon eenzaam verkeert tussen een allochtone meerderheid van Surinamers, Marokkanen, Antillianen, Syriërs, met wie je geen binding hebt. In Winkelcentrum IJburg is dit wel al het geval. Je weet je er een minderheid en je wordt door het personeel en de klanten vaak zo behandeld.
Ik spreek mensen die de Titanic onder de nieuwbouwwijken dolgraag zouden willen verlaten, maar dit door omstandigheden niet kunnen. Ze huren sociaal, zijn al wat ouder of hebben eenvoudigweg de middelen niet om te vertrekken. Anderen zijn weer verblind en willen de werkelijkheid niet onder ogen zien. Eens zullen ook zij ruw ontwaken.
Update 2-10-2018: Voor kopers wordt het steeds minder eenvoudig Titanic IJburg te verlaten, in dit tijdsgewricht van stijgende huizenprijzen. Hoewel binnen de ring van Amsterdam de huizenprijzen door het plafond gaan, blijven de huizenprijzen buiten de ring achter. Terug verhuizen naar de stad zal voor velen een droom blijven. Een huis in minder populaire steden of wijken resteert.
Het proces van achterblijvende huizenprijzen zal voor het grote, sterk gemengde, Haveneiland van IJburg, nog verslechteren, nu de gemeente het herstelwerk aan de vele bruggen ervan voor onbepaalde tijd heeft stilgelegd. Gestripte bruggen zullen bijdragen aan het doodse karakter van het eiland, met duistere gemengde woonblokken, waar groen veelal ontbreekt. Zoals dit recent door een journalist van Het Parool werd verwoord: ‘dat de woningbouw [er] veel van hetzelfde is, met behoorlijk anonieme, zakelijke blokken …’ Kennelijk heeft de gemeente Amsterdam elke ambitie met IJburg inmiddels opgegeven. In een (blijvend) onaffe wijk wil niemand wonen. Of is de afbraak van de bruggen de prelude voor iets groters: de afbraak van de rest? Intussen blijven de huidige bewoners er gevangen.
Update 27-6-2019: Vandaag bericht het Financieel Dagblad (FD) dat Amsterdam-IJburg de minst geliefde wijk van alle vinex-wijken van Nederland is. De vierkantemeterprijs blijft ver achter bij die van de rest van Amsterdam. Deze ontwikkeling was al zichtbaar op de interactieve kaart met vierkantemeterprijzen van de gemeente Amsterdam.
De slechte bereikbaarheid wordt als vermoedelijke oorzaak genoemd. De Wijk zonder Scheidslijnen wordt als oorzaak niet genoemd. Toch denk ik dat deze naast de bereikbaarheid de hoofdoorzaak is. Al tijden is duidelijk dat de fysieke staat van de wijk achteruitholt en niet alleen bewoners maar ook derden kunnen dit zien.
IJburg is een luxe koopgetto waarvan als het aan de overheid ligt meerdere zullen worden gebouwd, zolang de immigratie uit derdewereldlanden doorgaat. Voor Amsterdam-IJburg is het te laat om de koers bij te sturen. Hopelijk dat de overheid bij de bouw van nieuwe wijken niet zo dom zal zijn om het tekentafelconcept van de Wijk zonder Scheidslijnen te herhalen; een obsceen sociaal esperiment van een mix van koop en sociale huur voor niet-westerse allochtonen.
12 september 2018