Joris Ivensplein, IJburg
Gisteren reed ik met een familielid langs het Joris Ivensplein. ‘Dit vind ik altijd een mooi plein’, zei ze. Voordat ik het wist, had ik gezegd wat ik liever niet had gezegd: ‘Oh maar het is een probleemplein; Marokkaanse jongeren verpesten er de sfeer en het waait er altijd … Kijk maar, daar staan ze weer’, zei ik en ik wees op een groepje jongeren dat de trappen naar het achtergelegen straatje in beslag nam. ‘Ze gooien eieren naar de balkons van de huizen … En hier komt een containerflat voor alleenstaande statushouders’, vervolgde ik, om de ellende compleet te maken, terwijl we mijn straat indraaiden. Ik wees op een lege kavel, tijdelijk ingericht als speelweide. ‘Er wonen veel jonge gezinnen in koophuizen met hoge hypotheken.’ Ik voelde me een negatieveling tegen wil en dank. Ook dit deel van Haveneiland-West leek met de dag minder leefbaar te worden.
Terwijl ik de stukken bij de Eindrapportage Joris Ivensplein las, werd ik bevestigd in mijn analyse. Het ging niet goed met het hart van IJburg, het Joris Ivensplein. Ik vroeg me af wat er mis was met dit plein, waar alle fouten van IJburg leken samen te komen. Het leefklimaat was er vaak onaangenaam, met name als het er woei. Het plein lag in het hart van het Haveneiland-West en grensde aan het winkelcentrum via een windtrechter van bebouwing. Halverwege de bouw van IJburg, bij het stedelijke Haveneiland, was het alsof alles wat een wijk kon verfraaien, was wegbezuinigd. Het plein was rechthoekig, fantasieloos, de inrichting was armetierig; de bebouwing rondom leed aan architectonische armoede, de materialen waren inferieur; er was sinds enige tijd een kunstgrasveld voor de kleintjes. De hoge bebouwing zorgde ervoor dat het plein deels eeuwig in schaduw was gehuld. Zelfs met mooi weer was het er koud.
In de portieken stonden geregeld Marokkaanse hangjongeren vlakbij de Hema en de biologische winkel. Het gevolg van de Wijk zonder Scheidslijnen, waarmee talrijke grote gezinnen vanuit Nieuw-West, Noord en Oost, in het kader van de stedelijke vernieuwing naar IJburg waren overgeplaatst. Ook de trappen aan de andere zijde waren een geliefde hangplek evenals de ruimte voor de balkons van de aangrenzende huizen. In de rapportage las ik dat de jongeren rotte eieren naar de balkons van de koophuizen gooiden. Met oud en nieuw had de hangjeugd de brievenbussen van de appartementen met vuurwerk opgeblazen. In dit gebouw woonde een drietal nonnen, dat verzoening met de jongeren zocht, zo las ik in de Eindrapportage … Ik begreep niet waarom. Wat was er te verzoenen? Een behoorlijke straf leek eerder op zijn plaats. De misstanden met de mantel der liefde bedekken, leek zinloos: bij de koophuizen rond het Ed Pelsterpark vlogen de stenen inmiddels tegen de ramen.
Vandaag reed ik weer langs het plein; het was mooi weer en het krioelde er van de hangjongeren bij de balkons van de koophuizen. Geen straatcoaches of politie te bekennen. De overheid leek zich steeds vaker terug te trekken uit de Wijk zonder Scheidslijnen. In de rapportage las ik dat de wijkmeesters waren wegbezuinigd. De politiepost was al dicht. Het zou de leefbaarheid op het Haveneiland-West, met in het hart, het Joris Ivensplein, geen goed doen. Ik kom steeds minder op het plein en mijd het even zo vaak.
Update 27-6: Vorige week liep ik langs de donkergrijze huizen, die grenzen aan het Joris Ivensplein, en ik zag een vrouw op een balkon staan. Ik raakte met haar in gesprek en ze vertelde van de overlast die ze sinds twee jaar had ervaren van een groep Marokkaanse hangjongeren op het plein. Ze woonde er al tien jaar. De jongens zaten op de stenen voor haar huis, die inmiddels door de gemeente waren verwijderd. Haar plantenbakken waren gestolen van haar balkon; ze had eieren tegen de ruiten gekregen. Ze durfde er niets van te zeggen uit angst voor stenen tegen de ruit. Als de politie in zicht kwam, die veel surveilleerde, waarschuwden de jongeren elkaar en vlogen ze uiteen de trappen op naar het Piet Zwarthof. Daar waren enkele bewoners inmiddels vertrokken. Ook zij overwoog om te verhuizen en te gaan wonen bij haar dochter in de omgeving van Amsterdam. Er lagen naalden en condooms voor haar huis, die ze verwijderde.
Hangjongeren-bestendige trap met tuintjes voor sociale cohesie, Joris Ivensplein
Er zou een permanent veiligheidspunt op het plein worden geplaatst, had ze gelezen in een lokale krant. Het leek een goed idee, maar ze wist niet wanneer. Ze zag er tegenop om te verkassen, met haar hoogbejaarde man. ‘Het is toch te gek dat dat zou moeten voor van die knapen.’
De gemeente had een strook aarde gestort, die de bewoners zelf moesten inrichten met planten voor de sociale cohesie. ‘Maar niemand doet hier wat’, zei ze en ze wees op het onkruid dat welig bij de huizen groeide. ‘Dus die stroken worden afvalbakken. En nu willen ze vluchtelingen huisvesten in de buurt. De huizen eromheen worden bewoond door jonge gezinnen met hoge hypotheken. Ze kunnen geen kant op.’
‘Ze zeggen dat het er niet komt …’, zei ik. ‘Het is uitgesteld.’
‘Dat zeggen ze ja, maar als ‘ze’ eenmaal iets in hun hoofd hebben, dan komt het er ‘, zei ze gelaten.
Update 15 mei 2019: Het is inmiddels drie jaar nadien en de situatie op het plein is allesbehalve verbeterd. De gemeente en politie lijken de regie over het plein definitief te zijn kwijtgeraakt. Met als dieptepunt de schietpartij van afgelopen zondag, waarbij een 21-jarige man in zijn been werd geschoten. De Marokkaanse dader wist te ontkomen op zijn scooter. Hij bleek in de sociale woningbouw van de erachter gelegen Erich Salomonstraat te wonen, waarnaar indertijd vanuit de probleemwijken van Nieuw-West vele grote gezinnen werden overgeplaatst. In een van de nette witte huizen, waar dezelfde problematiek van de oude wijk doorrotte. Ik zie nog de kopers van de andere kant van de weg nietsvermoedend de maquettes bekijken bij het bezoekerscentrum van de gemeente Amsterdam, benieuwd wat er aan de overzijde zou worden gebouwd.
Sociale woningbouw Erich Salomonstraat, Haveneiland-West, IJburg
Vrijwel alle ondernemers aan het plein zijn al slachtoffer geworden van inbraak. Onlangs nog de biologische supermarkt Biolicious. ‘Ze zitten even vast en staan binnen no time weer op hun oude hangplek, nieuwe plannen te beramen …’, vertelde een ondernemer aan het plein me. Hij kijkt op hen uit.
De problematiek die op het plein speelt is al jaren bekend bij gemeente en politie. Zie de vele bewonersbijeenkomsten die in de afgelopen tijd zijn gehouden, en de gebiedsplannen. In 2016 is op het plein een mobiel steunpunt van de politie geplaatst dat binnen de kortste keren door de jongeren werd vernield. Het plein is inmiddels omzoomd met zwartgerande bloemperken die op graven lijken. Toegangsportieken zijn dichtgemaakt. Alles om het hangen van de veelal criminele Marokkaanse jongeren te ontmoedigen. Tevergeefs. Ze zijn naar de andere kant uitgeweken, waar ze sinds enige tijd voor basisschool Neptunus hun vaste hangplek hebben. Tot laat in de avond, zoals uit de schietpartij bleek, die rond 23.00 uur plaatsvond.
Op de veiligheidsbijeenkomst van afgelopen dinsdag voor omwonenden wilde men de indruk wekken dat de gemeente en de politie nog steeds de baas zijn op het plein. Er werden betere voorzieningen voor de jongeren beloofd. Dit zal opnieuw een illusie blijken. Er is immers al een jongerenvoorziening, IJtopia, op het nieuwe Centrumeiland, maar die wordt door deze jongeren niet gebruikt. De gemeente en politie zijn zich hiervan goed bewust.
‘Criminaliteit is niet altijd te voorkomen …’, zo concludeerde de politie aan het einde van de bijeenkomst. Ofwel, wen er maar aan. De politie wil ten koste van alles onrust bij omwonenden voorkomen, maar dat zal ze niet eeuwig lukken.